Sukunlu mim əhkamları

Sukunlu mimin əhkamları

Sukunlu mimin tərifi:

Hərəkəsi olmayan mim, yaxud üstündə sukun olan min hərfinə “sukunlu mim” deyilir. Sukunlu mim vaqf (dayananda) və vasl (keçəndə), sözün ortasında yaxud sonunda sabitdir. Sukunlu mim isim, fel və başqa nitq hissələrində ola bilər. Əgər mim hərfinin sukunu yanız vaqf (dayananda) sabit olursa, həmin mim hərfinə aşağıdaki əhkamlar aid olmur. Məsələn: (سَمِيعٌ عَلِيمٌ)

Sukunlu mimə aid 3 əhkam var:

1.     İxfə

2.     İdğam

3.     İzhar

Birinci – İxfə əş-şəfəviy

İxfə sözünün lüğəti mənası – gizlətmək.

İstilahi mənası – sukunlu hərfi izhar və idğam arasında şəddəsiz, ğunnəli tələffüz etməkdir. Bu hökmün adı ixfə (gizlətmək) olmaqla yanaşı biz mim hərfini həqiqətdə gizlətmirik. Sadəcə təcvid elminin istilahında izhar və idğam olmayan hala ixfə deyirlər. Mim və bə hərflərinin “şəfətəyn” (dodaqlar) məxrəcindən çıxdığına görə deyilir bu ixfə növünə ixfə şəfəviy deyilir.

Hərfləri : bir hərfdir -  (ب)

Keyfiyyəti - sukunlu mimdən sonra bə hərfi gələrsə, mim hərfini ğunnəli, sonra isə bə hərfini açıq-aydın öz məxrəcindən tələffüz edirik.

Müddəti: ğunnənin müddəti iki hərəkə miqdarındadır.

Şərti:  ixfə şəfəviy yalnız iki söz arasında baş verə bilər.

Səbəbi: “təcənus” – yəni mim və bə hərflərinin məxrəci eynidir, sifətləri də oxşayır.

Misallar - (أمْ بِظاهِرٍ) (فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ) (يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ)

İqləb və ixfə əş-şəfəviy arasında fərq: nitq və səsləniş baxımından eyni olduqları halda, bu əhkamların arasında olan əsas fərq iqləbdəki mimim əsl mim yox, nun hərfinin mimə çevrilməsidir. Halbuki, ixfə əş-şəfəviydə mim əsl mim hərfidir.

İxfə əl-həqiqiy və ixfə əş-şəfəviy arasındaki fərq: həqiqi ixfədə nun hərfini doğurdanda məxrəcindən gizlədirik. Qalan sadəcə onun sifəti, ğunnəsi olur. İxfə əş-şəfəviydə isə mim hərfini məxrəcindən gizlətmirik,  Mim və bə hərflərinin məxrəcləri birdir, mim hərfini gizlətmək çətin olar, nitqimizə ağırlıq edər.

İkinci – idğam əs-sağır mutəməsileyn

İdğam sözünün lüğəti mənası – bir şeyi o birisinə daxil etmək.

İstilahi mənası – sukunlu hərfi hərəkəli hərfə daxil etməklə bir hərfin yaranması, o hərfin şəddəli tələffüz olunmasıdır.

Hərfləri : bir hərfdir -  (م)

Keyfiyyəti - sukunlu mimdən sonra hərəkəli mim hərfi gələrsə, şəddəli, ğunnəli mim tələffüz olunur.

Müddəti: ğunnənin müddəti iki hərəkə miqdarındadır.

Səbəbi: “təməsul” (yəni sukunlu mim və ondan sonra gələn hərəkəli mim rəsmdə, adda, məxrəcdə və sifətdə birdilər)

Niyə bu idğamın növü əs-sağır mutəməsileyn adlanır? - Sağır (balaca) adı təcvid elmində sukunlu hərfi hərəkəli hərfə idğam edəndə verilir. Bu növ idğamın dilə rahat olduğundan ona balaca deyilir. Mutəməsileyn adı, dediyimiz kimi, idğamının səbəbinin “təməsul” olduğu üçün verilir.

Misallar: (كَمْ مِنْ فِئَةٍ) (خَلَقَ لَكُمْ مَا فِى الأَرْضِ) (أَمْ مَنْ أَسَّسَ) (آلم)

Üçüncü – izhar əş-şəfəviy

İzhar sözünün lüğəti mənası – aydınlıq, əşkarlıq

İstilahi mənası – izhar olunan hərfi (yəni sukunlu mimi) açıq aydın öz məxrəcindən əlavə ğunnə artırmadan tələffüz etməkdir.

Hərfləri :  (م)və (ب) hərflərindən başqa hərflər.

Keyfiyyəti - sukunlu mimdən sonra izhar hərflərinin biri gələrsə, mim hərfi izhar olunar, yəni açıq-aydın əlavə ğunnə və uzatma olmadan tələffüz olunar. İzharın bu növə mim hərfinin “şəfəteyn” (dodaqlar) məxrəcindən tələffüz olunduğu üçün əş-şəfəviy adlanır. İzhar həm bir kəlmədə, həm də iki söz arasında baş verə bilər.

Vacib qeyd: Sukunlu mimdən sonra vav yaxud fə hərfləri gələrsə, mimin izharına xüsusi diqqət yetirməliyik. Mim hərfində fasilə vermək, yaxud əksinə ğunnəsini uzatmaq, geniş yayılmış xatalardandır.

Səbəbi: mimin məxrəcinin əksər izhar hərflərinin məxrəcindən uzaq olması. Burada bir sual yaranır:

Mim hərfinin məxrəci  fə və vav hərflərinə yaxın olduğu halda, niyə mimi onlara idğam etmirik? – Cavab, Peyğəmbərimizin (Allahın salavatı və salamı onun üzərinə olsun) bu hərfləri idğam etməməsidir. Bundan başqa, alimlər bir sıra səbəb gətirirlər, məsələn sukunlu mimi nunla qarışdırmamaq üçün, yaxud güvvətli hərflərin zəif hərflərə idğam olunmaması və s.

Misallar: (أَنْعَمْتَ- أَمْ يَقُولُونَ-يَمْهَدُونَ-أَمْ لَهُمْ- فَوْقَكُمْ سَبْعَ- أَمْوَاتٌ- هُمْ عَنْ)

_________________

Hazırladı: Umm Yahya